Năm 2025, mạng xã hội sẽ “thay da đổi thịt” để trở về với đúng tôn chỉ là “nền tảng vì lợi ích chung của xã hội” (prosocial media). Đây là xu hướng được các trang tin công nghệ dự đoán.
Đây có vẻ cũng là mong mỏi của không ít người dùng mạng xã hội vốn đã quá ngán ngẩm với thế giới hỗn tạp trên Internet.
Về nội dung, các nền tảng truyền thông xã hội chính thống hiện tại không khác gì tấm gương phản chiếu của nhau. Tất cả chúng đều có cùng các tính năng và thậm chí đôi khi là cùng một nội dung. Tính thiếu sáng tạo khiến truyền thông xã hội mất đi sự mới lạ.
Về ảnh hưởng, đến giờ phút này, bất kỳ ai dùng mạng xã hội hẳn đều không lạ gì tác hại của chúng lên sức khỏe tâm thần của con người.
Ngày càng có nhiều nghiên cứu về tâm lý và xã hội học chứng minh rằng thời gian dành cho các nền tảng như Instagram và TikTok làm tăng nguy cơ lo lắng, trầm cảm, cảm thấy tiêu cực về hình ảnh bản thân và giảm lòng tự tôn.
Những kết quả nghiên cứu này nhan nhản trên các nền tảng phát trực tuyến, không khác gì kiến thức phổ thông.
Tin vui là, nhiều người lạc quan tin rằng người dùng mạng xã hội sẽ biết cách tự cứu lấy mình. Rất nhiều người trẻ đang tự hỏi cuộc sống, sức khỏe cá nhân, cảm xúc và tinh thần của họ sẽ như thế nào nếu không có mạng xã hội.
Năm 2023, công ty nghiên cứu công nghệ Gartner dự đoán rằng 50% người dùng sẽ từ bỏ hoặc hạn chế đáng kể việc sử dụng mạng xã hội vào năm 2025.
Nhìn vào những xu hướng phổ biến trên mạng, ngòi bút Jessica Byrne của trang thred.com tin rằng dự báo trên có khả năng cao sẽ thành sự thật.
Tất nhiên, sẽ không có chuyện hàng triệu người dùng xóa tài khoản mạng xã hội của họ ngay lập tức hoặc chỉ trong một đêm, mà thay đổi bắt đầu từ việc người dùng không còn tương tác liên tục trên các nền tảng. Byrne tin rằng thế hệ Z (sinh từ 1996 đến 2012) sẽ dẫn đầu sự thay đổi này.
Khao khát một thực tế họ chưa từng trải qua – thế giới thời “tiền Internet”, thế hệ Z đang hồi sinh những sở thích đã mai một kể từ khi con người chuyển cuộc sống lên mạng.
Những người trẻ tìm đến các hội nhóm chạy bộ và câu lạc bộ sách trên mạng xã hội. Họ tìm cách mới để kết nối với những người bạn cùng tuổi mình thay vì chỉ thích và chia sẻ bài đăng.
Họ tìm kiếm điều thật sự có ý nghĩa trong cuộc sống. Sự tò mò mang đến cho họ động lực nội tại thúc đẩy tìm kiếm trải nghiệm mới.
Tác giả Audrey Tang của tạp chí Wired gọi sự chuyển dịch này là prosocial media – mạng xã hội vì lợi ích chung của xã hội.
Tang giải thích: Prosocial media là phương tiện truyền thông không chỉ thu hút sự chú ý của người dùng mà còn thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau giữa họ, trao quyền cho mọi tiếng nói, đồng thời thúc đẩy khả năng lắng nghe những khác biệt.
Một trong những bước đi đầu tiên mà chính bản thân các mạng xã hội đã thực hiện trong những năm gần đây là tạo ra tính năng cho phép mọi người cùng nhau thêm ngữ cảnh (Community Notes) vào thông tin có khả năng gây hiểu lầm.
Tại Đài Loan, Cofacts, một nền tảng kiểm tra thông tin do cộng đồng cung cấp, đang đưa khái niệm này tiến xa hơn nữa bằng cách trao quyền cho người dùng để họ ngữ cảnh hóa thông tin trong các nhóm riêng tư.
Được cộng đồng công nghệ g0v ra mắt vào năm 2017, nền tảng này đã được áp dụng thành công tại Thái Lan vào năm 2019.
Nghiên cứu của Đại học Cornell cho thấy Cofacts đã xử lý các truy vấn thông tin sai lệch nhanh hơn và chính xác hơn so với các trang web kiểm tra thông tin chuyên nghiệp.
Prosocial media cũng giải quyết vấn đề quyền quản lý chỉ tập trung trong tay một số ít gã khổng lồ công nghệ, bằng cách sử dụng các giao thức mạng xã hội phi tập trung cho phép nội dung truyền tải liền mạch giữa các nền tảng mạng xã hội khác nhau.
Ví dụ, năm ngoái Threads của Meta đã tham gia Fediverse, một nhóm các nền tảng mạng xã hội có thể tương tác với nhau, bao gồm Mastodon và WordPress.
Nhờ vậy, người dùng trên Threads có thể theo dõi các tài khoản và đăng bài trên các mạng xã hội khác. Tháng 2 năm nay, một nền tảng phi tập trung khác là Bluesky cũng đã ra mắt công chúng dưới sự tài trợ của người sáng lập Twitter Jack Dorsey.
Sự phi tập trung hứa hẹn một không gian mạng dân chủ hơn, nơi mọi người nắm quyền kiểm soát dữ liệu và trải nghiệm của bản thân lớn hơn.
Đây là yếu tố ngày càng được người dùng coi trọng. Một nghiên cứu tại Đại học Cincinnati cho thấy người dùng quyết định tham gia mạng xã hội phi tập trung như Mastodon chủ yếu vì yếu tố này.
Tất cả hiện vẫn chỉ là dự đoán. Ai cũng có hàng triệu lý do khác nhau để tiếp tục đắm mình trong mạng xã hội. Dẫu vậy, những thay đổi trên hoàn toàn có thể xảy ra vào năm 2025 và duy trì ít nhất cho đến khi phát minh lớn lao tiếp theo xuất hiện.
Những “người dùng AI” của Meta cũng sẽ có ảnh đại diện, giới thiệu bản thân, đăng và chia sẻ nội dung do AI tạo trên hai mạng xã hội có tổng cộng 5 tỉ người dùng khắp thế giới. Một tương lai con người giao lưu tương tác với các thuật toán trong lốt con người đã hiển hiện.
Động thái này của Meta được cho là để tăng tương tác và níu chân người dùng trẻ. Connor Hayes, phó chủ tịch sản phẩm AI tạo sinh tại Meta, cho biết ưu tiên hàng đầu của Meta trong hai năm tới là làm cho các ứng dụng của mình trở nên “thú vị và hấp dẫn hơn”, trong đó có làm cho tương tác với AI trở nên mang tính xã hội hơn.
Meta dựa vào AI là không có gì khó hiểu, nhưng ở thời nội dung do AI tạo tràn ngập, không thể phân biệt giả thật, việc Mark Zuckerberg muốn con người cùng chơi mạng xã hội với AI chỉ khiến người ta thêm lo.
“Nếu không có các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ, các nền tảng có nguy cơ khuếch đại các câu chuyện sai lệch thông qua những tài khoản do AI điều khiển” – Becky Owen, giám đốc toàn cầu về tiếp thị và đổi mới tại công ty sáng tạo Billion Dollar Boy, nói với Financial Times.
Owen, từng là trưởng nhóm đổi mới sáng tạo cho người sáng tạo nội dung tại Meta, nhấn mạnh dù các nhân vật AI có thể trở thành một “định dạng giải trí sáng tạo mới”, vẫn tồn tại nguy cơ chúng làm ngập các nền tảng với nội dung chất lượng thấp, làm suy giảm giá trị sáng tạo của các nhà sản xuất nội dung và làm xói mòn lòng tin của người dùng.
“Không giống như những người sáng tạo nội dung, các nhân vật AI không có trải nghiệm sống, cảm xúc hay khả năng đồng cảm giống con người” – ông nói thêm.
Thực tế, trong vài năm qua, Internet đã tràn ngập nội dung chất lượng thấp do AI tạo, đăng tải khắp nơi để câu tương tác. Giới phân tích có hẳn từ riêng để gọi dạng nội dung này – slop (tương tự như spam để chỉ thư rác).
Slop là nội dung (cả văn bản và hình ảnh) chất lượng thấp, do AI tạo với mục đích chính là thu hút doanh thu quảng cáo và cải thiện thứ hạng trên công cụ tìm kiếm.
AI có thể xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn là chuyện còn xa, chứ trước mắt phải lo chặn nội dung tào lao do chúng tạo. Phong trào “mạng xã hội vì xã hội” cũng sẽ khó tiến xa nếu những bot AI không có nhân tính và cảm xúc xuất hiện khắp mọi nơi.
Điều thế giới cần hiện nay, nói như phóng viên công nghệ Katelyn Chedraoui của CNET, là một hệ thống dán nhãn AI tốt hơn. Một số giải pháp đánh dấu và cảnh báo đã được triển khai, chẳng hạn như dòng chữ “Nội dung AI” hoặc watermark trên ảnh, nhưng như vậy vẫn chưa đủ.
Trong thời nội dung AI bùng nổ, ai cũng phải học cách tự bảo vệ mình, mài giũa kỹ năng phát hiện sản phẩm do AI tạo. Nhưng khi AI ngày càng cải tiến, ngay cả các chuyên gia cũng sẽ khó có thể đánh giá chính xác hình ảnh.
Theo Chedraoui, điều đáng lo là tăng tính trực quan của nhãn dán lại đang nằm ở cuối danh sách ưu tiên của nhiều công ty AI. “2025 phải là năm chúng ta hoàn thiện một hệ thống tốt hơn để nhận diện và dán nhãn hình ảnh AI” – cô kêu gọi.
————————————————————————————-
PHAN BẢO – TỊNH ANH
