Những bài báo này đã bị tạp chí khoa học nước ngoài phát hiện, điều tra, gỡ bỏ vì mâu thuẫn lợi ích và vi phạm liêm chính khoa học.
Bà Anastasia Long (phụ trách bộ phận truyền thông Nhà xuất bản Frontiers)
Nhiều bài báo khoa học quốc tế bị gỡ bỏ
Bài báo đăng tạp chí Frontiers in Energy Research có tên TS Võ Nguyễn Đại Việt – phó viện trưởng Viện Ứng dụng công nghệ và phát triển bền vững Trường ĐH Nguyễn Tất Thành – vừa bị gỡ bỏ. Lý do được đưa ra là mâu thuẫn lợi ích, làm mất tính liêm chính của quá trình bình duyệt khi các tác giả, phản biện và biên tập viên đều có quan hệ với nhau.
Tác giả liên hệ bài báo vừa bị Nhà xuất bản Frontiers gỡ bỏ nêu trên là Pau Loke Show (ghi địa chỉ ĐH Nottingham Malaysia). Tác giả, phản biện và biên tập viên bài báo trên có quan hệ với nhau gồm tác giả Võ Nguyễn Đại Việt, tác giả Pau Loke Show, phản biện Nguyễn Thị Đông Phương (Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật – ĐH Đà Nẵng), phản biện Chin Kui Cheng và biên tập viên Su Shiung Lam.
Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, mâu thuẫn lợi ích và vi phạm liêm chính khoa học do “bắt tay” kiểu này còn xảy ra trong nhiều bài báo khác của TS Võ Nguyễn Đại Việt và các đồng tác giả.
Phân tích thông tin từ hàng chục bài báo khoa học đã công bố trên các tạp chí quốc tế của những người trên trong mấy năm qua, chúng tôi phát hiện tác giả, phản biện và biên tập viên đều có quan hệ với nhau.
Trong đó có thể thấy có các “cặp”: Võ Nguyễn Đại Việt với Pau Loke Show; Chin Kui Cheng, Yasser Vasseghian và Mu. Naushad; Nguyễn Thị Đông Phương và Pau Loke Show.
Đổi vai trò để duyệt bài cho nhau
Mối quan hệ giữa các tác giả qua các bài báo khoa học quốc tế – Minh họa: TRẦN HUỲNH
TS Võ Nguyễn Đại Việt xác nhận đến ngày 15-6 ông và GS Pau Loke Show là đồng tác giả của 12 bài báo khoa học. Từ năm 2013 đến 2019, ông Việt công tác tại ĐH Malaysia Pahang (Malaysia) với vai trò là giảng viên cao cấp, còn Pau Loke Show làm việc tại ĐH Nottingham Malaysia.
“Vì là đồng nghiệp cùng cấp, có hướng nghiên cứu phù hợp, tôi và GS Pau Loke Show đã có liên hệ gắn kết trong hợp tác nghiên cứu khoa học. Chúng tôi mới có được công bố chung đầu tiên vào năm 2020”, ông Việt cho biết.
Ngoài những bài đứng tên chung, hai người này thường xuyên đổi vai trò để duyệt bài cho nhau. Khi Đại Việt là tác giả thì Show làm biên tập viên, đến lúc Show là tác giả thì Việt lại trở thành biên tập viên.
Theo thống kê, có ít nhất sáu bài báo công bố trong giai đoạn 2021 – 2023 Việt và Show thay đổi vai trò tác giả – biên tập viên bình duyệt bài cho nhau.
Trong đó, bài báo công bố tháng 1-2022 trên Frontiers in Energy Research có tác giả liên hệ là Pau Loke Show, còn Võ Nguyễn Đại Việt là biên tập viên phụ trách quá trình bình duyệt. Bài này cũng vừa bị Frontiers gỡ cùng ngày với bài báo mà Việt và Show đứng tên chung nói trên bởi cùng lý do mâu thuẫn lợi ích.
Tự duyệt bài của chính mình
Đặc biệt, có những bài báo Pau Loke Show làm biên tập viên duyệt bài của chính mình. Đơn cử là bài báo đăng tháng 5-2022 trên tạp chí Chemosphere của Nhà xuất bản Elsevier. Theo Frontiers, Pau Loke Show đã bị nhà xuất bản này xóa tên khỏi danh sách ban biên tập Frontiers in Energy Research do không khai báo mâu thuẫn lợi ích.
Mới đây, Nhà xuất bản Springer Nature cũng vừa đóng cửa một số đặc biệt của tạp chí BMC Chemistry do hai biên tập viên khách mời là Võ Nguyễn Đại Việt và Pau Loke Show phụ trách. Thông tin về số đặc biệt này trên website của Pau Loke Show cũng đã bị xóa dấu vết.
Bốn bài báo của Paul Loke Show vừa bị Frontiers in Energy Research đồng loạt gỡ bỏ do mâu thuẫn lợi ích, trong đó có một bài đứng tên chung với Võ Nguyễn Đại Việt, một bài do Việt làm biên tập viên phụ trách quá trình bình duyệt, một bài do Nguyễn Thị Đông Phương làm phản biện.
Phản biện Phương là đồng tác giả rất thường xuyên với Pau Loke Show. Trong tổng số 21 bài báo đã công bố của phản biện Phương, có tới 80% (17 bài) đứng tên chung với Show.
Chin Kui Cheng đã đứng tên chung với Võ Nguyễn Đại Việt trong ít nhất 12 bài báo và với Pau Loke Show trong 10 bài. Ngoài những bài đứng tên chung, Cheng thường xuyên làm phản biện hoặc biên tập viên duyệt bài của Việt.
Bài báo công bố tháng 2-2021 trên Frontiers in Energy Research có tác giả là Võ Nguyễn Đại Việt và Pau Loke Show, còn Chin Kui Cheng là phản biện (ghi địa chỉ ĐH Khalifa, United Arab Emirates), vừa bị Frontiers gỡ bỏ do mâu thuẫn lợi ích. Ngoài ra, Cheng còn làm biên tập viên phụ trách quá trình bình duyệt ít nhất bốn bài báo khác của Việt.
Một đồng tác giả khác của Việt là Yasser Vasseghian – người đã đứng tên chung với Võ Nguyễn Đại Việt trong ít nhất bốn bài báo và với Pau Loke Show trong năm bài. Ngoài những bài đứng tên chung, Vasseghian thường xuyên làm biên tập viên duyệt bài của Việt. Có ít nhất bốn bài báo của Việt do Vasseghian làm biên tập viên phụ trách quá trình bình duyệt.
Còn tác giả Mu. Naushad ở ĐH King Saud (Saudi Arabia) đã đứng tên chung với Võ Nguyễn Đại Việt trong ít nhất 17 bài báo từ 2020 đến 2022, và với Pau Loke Show trong sáu bài. Ngoài những bài đứng tên chung, Naushad cũng nhiều lần làm biên tập viên duyệt bài của Việt.
Khó xác định làm việc ở đâu
Điều đáng nói là rất khó xác định Vasseghian đang làm việc ở đâu khi địa chỉ của người này liên tục thay đổi qua mỗi bài báo, từ Iran sang Ấn Độ, Lebanon, Hàn Quốc, Nam Phi, Trung Quốc; thậm chí có nhiều bài lại ghi địa chỉ Trường ĐH Duy Tân (Đà Nẵng).
Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, tuy là giảng viên cơ hữu của ĐH Malaysia Terengganu, Su Shiung Lam liên tục thay đổi địa chỉ trong các bài báo, từ Ấn Độ sang Trung Quốc, có bài lại ghi địa chỉ Trường ĐH Tôn Đức Thắng ở Việt Nam.
Đồng tác giả với nhiều nhà khoa học Việt Nam
Pau Loke Show được biết đến là đồng tác giả với nhiều nhà khoa học Việt Nam trong các bài báo khoa học đăng trên tạp chí quốc tế. Pau Loke Show, 38 tuổi, hiện là giáo sư chính thức tại khoa kỹ thuật hóa học và dầu khí ĐH Khalifa, Abu Dhabi, Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất. Ngoài ra, ông liên kết với ĐH Nottingham Malaysia, nơi ông là giáo sư kỹ thuật sinh hóa.
Các mối quan hệ có thể bị xem là mâu thuẫn lợi ích
Để đảm bảo thực hiện quy trình bình duyệt một cách khách quan và công bằng, các nhà xuất bản và tạp chí đều hạn chế tối đa mâu thuẫn lợi ích giữa tác giả, phản biện và biên tập viên.
Theo quy định của Nhà xuất bản Frontiers, tất cả các mối quan hệ về mặt cá nhân, tài chính và công việc đều có thể bị xem là mâu thuẫn lợi ích. Tác giả, phản biện và thành viên ban biên tập các tạp chí đều phải khai báo bất kỳ mâu thuẫn lợi ích thực tế hoặc tiềm tàng nào tại thời điểm nộp bản thảo hoặc khi chấp nhận nhiệm vụ biên tập hay phản biện bản thảo.
Một số trường hợp được xem là có mâu thuẫn lợi ích:
1. Tác giả là người thân trong gia đình, bạn thân của phản biện và biên tập viên.
2. Biên tập viên và phản biện từng biên tập chung một số của tạp chí với tác giả trong vòng 2 năm qua; hợp tác với tác giả trong một dự án hoặc một công bố trong vòng 2 năm qua; cộng tác với tác giả với vai trò là người hướng dẫn hay cấp dưới trong vòng 5 năm qua.
3. Biên tập viên và phản biện làm việc cùng cơ quan với tác giả, hoặc là thành viên của hội đồng hay đơn vị cùng địa chỉ với tác giả.
